Baslangiçta Khalkedon ve Konstantinopolis, zaman içinde tüm Dogu kilisesi hatta tüm hiristiyan alemi için önemli bir azize olan Euphemia, 303 yilinda Khalkedon’da (Kadiköy) Romalilarin Tanri Ares adina düzenledikleri pagan bir festivale katilmayi reddettigi için tutuklanmis ve Priskos’un emriyle uzun süren iskencelerden sonra bir rivayete göre 16 Eylül 303′de öldürülmüstür (Kazhdan-Sevcenko 1991: 747). Bazi kaynaklara göre azizeye yapilan iskenceler arasinda; hapsetme, kirbaçlama, çarka baglama, atese atma, agir taslarla eziyet, vahsi hayvanlara atma, sivri sislerle sisleme ve kizgin izgarada yakmaktan söz edilir. Bu iskenceler kuskusuz daha sonraki tarihlerde kült yaratma çabalari ile abartilmistir. Sehitlik günü 16 Eylül olan Euphemia’nin bedeni Khalkedon’da kendi adina yapilan bir kilisedeki tabutun içinde muhafaza edilmis, ancak Tios’lu Konstantinos’tan anlasildigi kadariyla azizenin bedeni hiçbir zaman görüse açik olmamistir.
Ortodokslarin
Khalkedon’un ilk hiristiyanlarindan olan Euphemia, Romalilar’in baskilarina karsi büyük bir direnis göstermis ve yerel hiristiyan cemaate öncülük ederek Khalkedonlularin sevgisini kazanmis ve burada giderek yerel bir kült olusmustur. Euphemia’nin ünü hizla yayilarak yalnizca Ortodokslarin degil, tüm hiristiyan dünyasinin önemli azizelerinden biri olmustur. Azizenin kültünün olusmasinda, kutsal bedeninin gerçeklestirdigine inanilan bir mucizenin rolü büyüktür. Euphemia’nin bedeninden sürekli akan kan, sagaltici etkisiyle mucizeler yaratarak sifa arayan insanlari buraya çekiyordu. Bu olaya 6.yy.da tanik olan tarihçi Evagrius söyle anlatir:
Euphemia’nin mezarinin sol tarafinda küçük kapilari olan bir delik vardir. Ucunda bir sünger olan uzun demir çubuk buradan kutsal kalintilara dogru uzatilip birkaç kez çevrildikten sonra çikartildiginda, süngerin kan ve pihti dolu oldugu görülmektedir”.
Konstantinopolis patrigi Theophylaktos (933-956), bu kan mucizesinin Euphemia’nin sehit edilisinin yildönümlerinde gerçeklestigini belirtir. Azize Euphemia kültünün Imparatorluk çapinda ün kazanmasi ve bir bakima resmileserek Imparatorluk kültü haline gelmesinde, sözü edilen mucizenin yani sira, 451 yilinda Khalkedon’da Euphemia kilisesinde toplanan Konsil’in de büyük payi vardir. Konsil kararlari imzalandiktan sonra Imparator Markianus kutsal sehit Euphemia’nin onuruna Khalkedon’a bagista bulunarak metropolitlik düzeyine yükseltmistir.
Tam olarak ne zaman yapildigi ve yeri bilinmemekle beraber çesitli kaynaklarda 4.yy. sonlarina dogru Khalkedon’da Euphemia adina yapilmis bir kiliseden sözedilir. Tarihçi Evagrios’a göre kilise bazilika tipindedir. Bazilikanin kuzeyine bitisik dairesel planli yapi (rotond), azizenin gümüs tabut içinde röliklerinin saklandigi martyriadir. 451 Khalkedon Konsili’nin toplandigi Euphemia Kilisesi, azizenin mezari üzerine yapilmisti. Bizans sanati arastirmacilarindan C. Mango, kilisenin Khalkedon’dan 1.5 km. uzakta oldugunu ileri sürer. R. Janin’e göreyse bazilika bugünkü Kadiköy, Yeldegirmeni sirtlarindadir ki bu görüs tarihçi Evagrios’un tanimina da uyar.
Amasya’li Asterios kilisenin zengin mozaik ve fresko bezemeye sahip oldugundan; duvarlarda Euphemia’nin sehit edilisini anlatan resimler bulundugundan bahseder. Azizenin yasamindan 4 sahneyi ayrintili bir sekilde anlatir: bu sahneler; Euphemia’nin yargilanmasi, azizenin dislerinin çekilerek iskence edilmesi, hapsedilmesi ve büyük bir atesin ortasinda yakilmasidir. Birinci ve dördüncü sahne daha sonra Hippodrom’da insa edilen Euphemia Kilisesi’nde yeniden tasvir edilmistir. Euphemia için yapilan ilk kilise 7.yy. baslarinda Khalkedon’a saldiran Persler tarafindan yikilmistir. R.Janin Istanbul’da Hagia Euphemia adini tasiyan 5 kiliseden söz eder. Bu da Istanbul’da Azize Euphemia’ya verilen önemin bir göstergesidir (Akyürek 1999: 179).
Read More about Aziz Sergios ve Bakkhos
